Oι παρελάσεις της 25ης Μαρτίου

Αεροφωτογραφία από τον εορτασμό της εθνικής
εορτής της 25ης Μαρτίου 1935.
Στο κέντρο η Μητρόπολη των Αθηνών.

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Παρελάσεις μαθητών, φοιτητών, στρατιωτικών αγημάτων και λαμπαδηφορίες σημειώνονται ήδη από τον 19ο αιώνα με αφορμή εθνικά, θρησκευτικά, κοινωνικά, αθλητικά κ.ά. γεγονότα. Από τα χρόνια του Όθωνα ακόμη, κυρίως σε περιόδους εθνι-κών εξάρσεων, μαθητές της Σχολής Ευελπίδων, λόχοι ευζώνων και πυροβολητών, ίλες ιππικού, ορειβατικές και πεδινές πυροβολαρχίες περιδιαβαίνουν κεντρικά σημεία των Αθηνών, όπως η Μητρόπολη, το Σύνταγμα, η πλατεία μπροστά από το Πανεπι-στήμιο ή το Ζάππειο και το Πεδίον του Άρεως και αργότερα το Παναθηναϊκό Στάδιο. Οι διάφορες στρατιωτικές μουσικές χρησιμοποιούνται για κοινωνικούς σκοπούς προς τέρψιν του κοινού ή συνοδεύουν τις παρελάσεις.
Ωστόσο, παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς και τις ατεκμηρίωτες φη-μολογίες, οι παρελάσεις στην Αθήνα, με αφορμή την 25η Μαρτίου και με τη μορφή που τις γνωρίζουμε μέχρι τις ημέρες μας, δεν υπήρξαν προϊόν κάποιου ολοκληρωτι-κού καθεστώτος. Καθιερώθηκαν το 1924 ως «Γιορτή της Δημοκρατίας», στα πρότυπα των παρελάσεων που ήδη διεξάγονταν σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες – κυρίως του Παρισιού. Με αφορμή την Εθνική Γιορτή της 25ης Μαρτίου συνδέθηκαν με την ανακήρυξη της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας και την ανάληψη της πρώτης Πρωθυ-πουργίας από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (1876-1936), τον αποκαλούμενο και «Πατέρα της Δημοκρατίας»!

Η Κυβέρνηση Παπαναστασίου μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1924, που συνέπεσε με την Ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Εικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά οι Γ. Κονδύλης, Α. Παπαναστασίου, Α. Χατζηκυριάκος, Π. Αραβαντινός, Κ. Σταμούλης, Γ. Ησαΐας, Α Μπακάλμπασης, Σπ. Μελάς (διευθυντής της εφημερίδας «Δημοκρατία»). Στη δεύτερη σειρά διακρίνονται οι Ι. Λυμπερόπουλος, Α. Μητσοτάκης, Δ. Πάζης.

Η απαρχή

Ως γνωστόν ο πρώτος εορτασμός της 25ης Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στη σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος, μπροστά από το πρώτο Παλάτι του Όθωνος, το 1838, δεκαεπτά χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης. Ο διττός, εθνικός και θρησκευτικός, χαρακτήρας του εορτασμού αποτυπώνεται στο επίσημο κείμενο που υπέγραψε ο βασιλιάς: «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος διά την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Εθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ».

Το ακριβέστατο πρόγραμμα του εορτασμού περιλάβανε κανονιοβολισμούς, στρατιωτική μουσική, δοξολογία στη Μητρόπολη –που ήταν ακόμη η Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου- ενώ τιμητικά δόθηκε στην πλατεία η ονομασία «25ης Μαρτίου», η οποία αργότερα σκεπάστηκε από το «Κλαυθμώνος» για τους γνωστούς λόγους. Πά-ντως, από τότε, με διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικούς τόπους, με πρωτόκολλο και τη συμμετοχή –κυρίως– του Στρατού, μαθητών, φοιτητών και ενίοτε συντεχνιών πραγματοποιούνταν τελετές διατηρώντας τον διττό εθνικό και θρησκευτικό χαρακτή-ρα. Οι παντός είδους παρελάσεις διεξάγονταν ενώπιον του βασιλιά.

Εορτασμός της εθνικής εορτής της 25ης Μαρτίου 1932. Κατά την τελετή των Αποκαλυπτηρίων του Αγνώστου Στρατιώτη.

Το πολιτικό σκηνικό

Τομή λοιπόν θεωρείται για τον θεσμό των παρελάσεων το έτος 1924, αφού εκείνη τη χρονιά η παρέλαση συνδέθηκε με τις πολιτικές και πολιτειακές εξελίξεις. Από τα μέσα 1923 είχε υπογραφεί η Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία αν και σταμά-τησε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, έθεσε τέρμα και στο όνειρο της Μεγάλης Ελλάδος βάζοντας τη χώρα σε σειρά περιπετειών. Οι Τούρκοι παίρνουν την Ανατολική Θρά-κη, την Ίμβρο και την Τένεδο, επικρατεί ένταση με την Ιταλία, απομακρύνεται ο Βα-σιλιάς Γεώργιος Β’ και αναλαμβάνει Αντιβασιλιάς ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώ-της.

Τον αρχηγό της Επαναστατικής Κυβέρνησης Νικόλαο Πλαστήρα διαδέχεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος αναλαμβάνει Πρόεδρος της Συντακτικής Συνέλευ-σης. Αδυνατεί να ελέγξει το πολυδιασπασμένο βουλευτικό σώμα και παραδίδει στον Γεώργιο Καφαντάρη, ο οποίος παραιτείται για να παραδώσει στον Αλέξανδρο Παπα-ναστασίου. Ο τελευταίος επιλέγει την 25η Μαρτίου, την ημέρα της εθνικής γιορτής, για να αποσπάσει Ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης που κήρυσσε έκπτωτη τη δυναστεία και ανακήρυσσε επισήμως τη Δημοκρατία.

Παρέλαση για την 25η Μαρτίου στην Πανεπιστημίου μπροστά στην Ακαδημία Αθηνών το 1933.

Η πρώτη στρατιωτική παρέλαση μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα

Τον Μάρτιο 1924 «Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΩΡΤΑΣΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΙΝ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ», όπως αναφέρει ο Τύπος της εποχής. Τότε καθιερώνονται και οι παρελάσεις μπροστά από την «πλατεία Ανακτόρων», όπως ονομαζόταν ο ευρύς χώρος όπου αργότερα ανε-γέρθηκε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Στις 25 Μαρτίου 1924 το Υπουργικό Συμβούλιο συμμετείχε πανηγυρικά και συμβολικά στη συνεδρίαση της Εθνοσυνέ-λευσης η οποία επικύρωσε και τυπικά την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Το γεγονός ανακοινώθηκε στις εφημερίδες, οι οποίες κάλεσαν τον α-θηναϊκό λαό να συμμετάσχει στη μεγάλη «Γιορτή της Δημοκρατίας», ενώ ο Υπουρ-γός Στρατιωτικών με διαταγή που εξέδωσε προς τα στρατιωτικά σώματα κανόνισε τον μεγαλοπρεπή πανηγυρισμό «του μεγαλειώδους γεγονότος της ανακηρύξεως της Δημοκρατίας»!

Ο κόσμος συγκεντρωμένος στην πλατεία Συντάγματος στράφηκε προς την οδό Αμαλίας, απ’ όπου θα περνούσε η παρέλαση. Το μεσημέρι ολόκληρο το Υπουρ-γικό Συμβούλιο κατευθύνθηκε στην πλατεία των Παλαιών Ανακτόρων. Έτσι, γύρω στις δύο το μεσημέρι ο Υπουργός των Στρατιωτικών έδωσε το σύνθημα και άρχισε η παρέλαση του Στρατού υπό τους ήχους της Μουσικής της Φρουράς που παιάνιζε ε-θνικά εμβατήρια. Επικεφαλής της παρέλασης τέθηκαν ο Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού και ο Διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας με τα επιτελεία τους. Ακολουθούσαν κατά τετράδες οι ανάπηροι πολέμου, οι μαθητές της Σχολής Ευελπίδων, οι ναυτικοί δόκι-μοι και αμέσως μετά οργανωμένες στρατιωτικές μονάδες.

Η καθιέρωση

Παρά τους περί αντιθέτου ισχυρισμούς, οι οποίοι συχνά πυκνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας, η πρώτη παρέλαση –με τη μορφή που αναφέρθηκε ήδη- συν-δέθηκε με την ανακήρυξη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Συνδυάσθηκε βεβαίως με τον εορτασμό της εθνικής εορτής, αλλά και με την αφαίρεση των στεμμάτων από τα πηλήκια των αξιωματικών και των οπλιτών του Ελληνικού Στρατού. Ο εορτασμός ήταν τριήμερος και προέβλεπε –για πρώτη φορά– να ριχτούν 21 κανονιοβολισμοί κα-τά την ανατολή του ήλιου, στη μία το μεσημέρι και κατά τη δύση του ήλιου. Τα στρατιωτικά καταστήματα φωταγωγήθηκαν, οι στρατιωτικές μουσικές βγήκαν στους δρόμους και σειρά ακόμη εορταστικών μέτρων εφαρμόσθηκε.

Από τότε οι παρελάσεις πραγματοποιούνταν με αυστηρό πρωτόκολλο κάθε χρόνο και με τροποποιήσεις και μικρές αλλαγές. Παραδείγματος χάριν το 1926 η ε-θνική επέτειος γιορτάστηκε μεγαλοπρεπώς στο Παναθηναϊκό Στάδιο, αλλά η στρατι-ωτική παρέλαση συνδυάστηκε με τα εγκαίνια της Ακαδημίας των Αθηνών, το από-γευμα της ίδιας μέρας, στην οδό Πανεπιστημίου. Αλλά και το 1929 τα στρατεύματα παρέλασαν μπροστά από την Ακαδημία Αθηνών, προφανώς γιατί είχε καθιερωθεί να γίνεται ετησίως την 25η Μαρτίου η πανηγυρική συνεδρίασή της.

Από το 1932 μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη

Από την 25η Μαρτίου του 1932, όμως, οπότε και έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη μπροστά από τα ανάκτορα, δηλαδή τη σημερινή Βουλή των Ελλήνων, πλέον η έναρξη της παρελάσεως της επετείου της Εθνικής Παλιγγενεσίας γινόταν από αυτό το σημείο, γεγονός που συνεχίζεται μέχρι και τη σημερινή εποχή.

Βεβαίως, στις περιόδους των απολυταρχικών καθεστώτων, όπως συνέβη γι’ αυτού του είδους τα καθεστώτα σε όλη τη Γη, αλλά και στη χώρα μας τα παντός είδους δημοφιλή γεγονότα και οι εκδηλώσεις δημόσιας ζωής έδιναν αφορμή για προπαγάνδα και διαμόρφωση συλλογικής εικόνας σύμφωνα με τις επιθυμίες των καθεστώτων.

ΠΗΓΗ